ปาทริส เอเมอรี ลูมูมบา[lower-alpha 5] (อักษรโรมัน: Patrice Émery Lumumba, /lʊˈmʊmbə/;[2] 2 กรกฎาคม 1925 – 17 มกราคม 1961) เป็นนักการเมืองและผู้นำขบวนการเอกราชคองโก อดีต aนายกรัฐมนตรีสาธารณรัฐประชาธิปไตยคองโก (ในเวลานั้นคือ สาธารณรัฐคองโก) ตั้งแต่เดือนมิถุนายนถึงกันยายน 1960 และเป็นผู้นำของขบวนการแห่งชาติชาวคองโก (MNC) นับตั้งแต่ปี 1958 จนกระทั่งเสียชีวิตในเดือนมกราคม 1961 เขาเชื่อมั่นในชาตินิยมแอฟริกา และ คติแพนแอฟริกา ลูมูมบาเป็นบุคคลที่มีบทบาทมากในการเปลี่ยนผ่านคองโกจากอาณานิคมของเบลเยียมสู่การเป็นรัฐเอกราชไม่นานหลังคองโกได้รับเอกราชในปี 1960 ได้เกิดกบฏขึ้นในกองทัพ ถือเป็นจุดเริ่มต้นของวิกฤตการณ์คองโก ลูมูมบาได้ยื่นอุทธรณ์ต่อสหรัฐอเมริกาและสหประชาชาติให้ช่วยยับยั้งกลุ่มแบ่งแยกดินแดนคาตังกา ที่มีเบลเยียมหนุนหลัง และนำโดย โมยเซ ทชอมเบ กระนั้นคำร้องขอของลูมูมบาก็ถูกปฏิเสธเนื่องจากความแคลงใจในบรรดาโลกตะวันตกว่าลูมูบามีแนวคิดออกไปทางสนับสนุนคอมมิวนิสต์ ซึ่งยิ่งแคลงใจหนักขึ้นอีกหลังลูมูมบาหันไปหาสหภาพโซเวียตเพื่อขอความบ่วยเหลือ ซีไอเอเรียกการขอความช่วยเหลือจากโซเวียตนี้ส่า "การยึดครองโดยคอมมิวนิสต์แบบคลาสสิก"[3]หลังลูมูมบาถูกโค่นล้มจากการรัฐประหารที่นำโดยโมบูตู เซเซ เซโก ลูมูมบามีความพยายามหลบหนีไปยังสแตนลีวิลเพื่อเข้าร่วมกัขคณะในการตั้งรัฐต่อต้านโมบูตูที่ชื่อสาธารณรัฐอิสระคองโก ลูมูมบาถูกเจ้าหน้าที่รัฐของโมบูตูจับกุมขณะพยายามหลบหนีไปสแตนลีวิว เขาถูกประหารชีวิตโดยเจ้าหน้าที่ของคาตังกันต่อหน้าทั้งคาตังกันและเจ้าหน้าที่ของเบลเยียม ศพเขาถูกทิ้งในหลุมศพตื้น ๆ แต่ต่อมาถูกขุดขึ้นและนำไปทำลายทิ้ง[4] หลังเขาถูกสังหาร ลูมูมบาถูกมองทั่วไปว่าเป็นผู้พลีชนเพื่อขบวนการแพนแอฟริกา ในช่วงปีให้หลัง ได้มีการเปิดโปงรายละเอียดเกี่ยวกับการเสียชีวิตของเขา เช่นเดียวกับผู้อยู่เบื้องหลังซึ่งรวมถึงเบลเยียมและสหรัฐ[4] ในปี 2002 เบลเยียมได้ทำการขอโทษอย่างเป็นทางการจากส่วนร่วมในการสังหารลูมูมบา[5]